تاریخچه استان ایلام
این سرزمین، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخشی از کشور عیلام باستان بوده که در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد به فرمان آشور بانی پال منقرض شد. در کتیبه های بابی، عیلام را ” آلامتو” یا “آلام”خوانده اند. که به قولی به معنای کوهستان یا “کشور طلوع خورشید” است. مدتی پس از سقوط عیلام، حوزه فرمانروایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارسها و مادها در غرب تقسیم شد. در دوره هخامنشی جزئی از امپراطوری هخامنشی بوده است. بعد از تسخیر ایران به وسیله اعراب مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه باشد. از اوایل قرن چهارم تا اوایل قرن ششم خاندان حسنویه کرد بر لرستان و ایلام حکومت می کردند و از سال۵۷۰ تا ۱۰۰۶ اتابکان لر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده اند. از سال ۱۳۰۹ شمسی در تقسیمات کشوری، ایلام جزو استان پنجم یعنی کرمانشاه گردید.
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان
در سال ۱۳۴۳ به فرمانداری كل تبدیل شد ودر سال ۱۳۵۳ به دلایل سیاسی – مرزی – اداری به صورت یك استان درآمد.استان ایلام مشتمل بر ۷ شهرستان، ۱۷ بخش و ۳۶ دهستان است.
استان ایلام با مساحتی برابر با ۱۹۰۴۵ كیلومتر مربع در جنوبغربی كشور واقع شده كه ۲/۱ درصد مساحت كل كشور را تشكیل میدهد. بر اساس آمارگیری عمومی نفوس مسكن در سال ۷۵ این استان دارای ۴۸۷۸۸۶ نفر جمعیت، ۷ شهرستان ۱۷ بخش و ۳۶ دهستان است. كه از نظر اقلیمی دارای دو اقلیم نیمه مرطوب سرد در شمال با متوسط بارندگی ۶۳۹ میلیمتر و بیابانی گرم با متوسط بارندگی ۲۰۰ میلیمتر در جنوب استان میباشد. قسمتهای شمالی استان عمدتا كوهستانی بوده و سلسله جبال زاگرس به صورت رشتهكوههای موازی در امتداد چینخوردگیها، درههای نسبتا كمعرض و ارتفاعات متوالی را به وجود آورده است در قسمتهای جنوبی استان كبیركوه، حوزههای آبریز رودخانههای كوچكی را در دامنههای جنوبی خود ایجاد كرده كه در نهایت به دشتهایی منتهی میگردند البته این دشتها در شهرستان دهلران وسیعتر میباشند.
شهر ایلام در مركز جغرافیایی استان قرار نگرفته است. از این رو، موقعیت آن تا حدودی كه اهمیت ارتباطی و تجارتی آن را محدود میكند، به طوریكه محصولات بخشها و روستاهای دور دست به استانهای دیگر صادر میشود.
اما ایجاد شبكهی راهها و اتصال مراكز شهری به ایلام مخصوصاً نزدیكی با مرزبا وجود آب و هوایی نسبتاً مناسب و مساعد، مركزیت سیاسی، وجود مؤسسات رفاهی و… به آن موقعیتی ویژه، داده است.بخش مركزی ایلام دارای دهستانهای میشخاص و حومه ۳۶ روستاست. توتون از مهمترین محصولات دهستان میشخاص است. چوار، یكی از بخشهای شهرستان ایلام در ۱۸ كیلومتری شهر ایلام و بر سر راه اصلی ایلام – ایوان – اسلام آباد غرب قرار گرفته است.
آداب و رسوم مردم ایلام
گویش
زبانهای گفتاری رایج در میان آنها لری، لکی، کردی فیلی، کردی کرمانجی و عربی است. لری در بسیاری نقاط، لکی در شمال استان، زبان گورانی (گویش کلهری) توسط طایفه مکی، کردی کرمانجی در بخش جنوبی توسط کردان شوهان و عربی در نواحی مرزی تکلم میشود.
لباس
لباس محلی مردم ایلام در زمانهای پیشین شامل دستار و شال و ستره و شلوار کردی از جنس کودری و گوردین بوده اکنون در بیشتر روستاها و نیز در بعضی شهرها از شلوار کردی و دستار استفاده می شود.لباس رسمی امروز در شهرهای ایلام همان لباس رسمی کت و شلوار دیگر مردم کشور است لباس زنان هم کاملا پوشیده و دارای سربند مخصوصی بوده که همان لباس هنوز در بعضی شهرها و روستاها رایج و شامل کت و گلونی و پیراهن باند تا زیر پا می باشد.اما در شهرها از لباس رسمی چادر و و روسری استفاده می شود.
شهرستان ایلام به مركزیت شهر ایلام و در سال ۱۳۰۸ شمسی در خاور و شمال خاوری ده بالا و در منطقهای كه حسین آباد (منسوب به حسین قلی خان والی) نامیده میشد و در جوار ساختمانهای به جا مانده از والی ، بنا گردید و با به توجه به سابقهی تاریخی منطقه و تصویب فرهنگستان ایران، ایلام نامیده شد.دیوارههای سنگی و دامنههای جنگلی كوههای مانشت، سیوان، شلم و سیاه كوه، به شكل دژی وسیع شهر و دشتهای اطراف آن را برگرفته است.
منبع: سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان ايلام